Fernando Santos: Người đàn ông không có trái tim và cuộc cách mạng hoa cẩm chướng

Thời điểm tiếng còi mãn cuộc trận đấu giữa Bồ Đào Nha và xứ Wales vang lên, cũng chính là lúc các cầu thủ đến từ bản đảo Iberia ôm chầm lấy nhau ăn mừng trong niềm hạnh phúc tột độ. Trải qua 90 phút tranh tài đầy căng thẳng, Seleccao cuối cùng đã vượt qua đại diện đến từ Vương quốc Anh một cách hoàn toàn thuyết phục với tỷ số 2-0.
Trước mắt những người Bồ bây giờ, sẽ là trận chung kết tại Paris, nơi mà họ sẵn sàng biến giấc mộng châu Âu vẫn còn dang dở suốt bao nhiêu năm qua của mình trở thành hiện thực. Giữa thời khắc hân hoan ấy, cũng không có gì bất ngờ khi những cái tên đình đám như Cristiano Ronaldo, Luis Nani hay Renato Sanches… nhanh chóng thu hút được sự chú ý từ phía giới truyền thông. Mặc dù vậy, chẳng mấy ai để ý rằng, chính HLV Fernando Santos mới là người đang âm thầm và lặng lẽ đứng sau tất cả.

Được mệnh danh là “Brazil của châu Âu”, quốc gia xinh đẹp nằm bên bờ Đại Tây Dương từ trước tới giờ vẫn luôn sản sinh ra vô số nghệ sĩ sân cỏ. Thế nhưng, bước đến nước Pháp mùa Hè năm nay, đội bóng áo màu bã trầu lại chấp nhận khoác lên mình một phong cách hoàn toàn trái ngược. Cho dù sở hữu trong đội hình không ít cầu thủ giàu kỹ thuật như Ronaldo, Nani, Quaresma, Moutinho… nhưng HLV Santos vẫn quyết định để các học trò theo đuổi một lối chơi thực dụng và xấu xí. Ở vòng bảng, Bồ Đào Nha đã thi đấu nhạt nhòa đến mức… hòa cả ba trận, trước những đội bóng bị đánh giá thấp hơn hẳn là Iceland, Áo và Hungary. Thậm chí, nếu như VCK EURO 2016 năm nay không phải một giải đấu được phát kiến bởi ý tưởng điên rồ của cựu Chủ tịch UEFA, Michael Platini, có lẽ giờ này người Bồ đã phải nắm tay nhau về nước.

Trên thực tế, bộ khung mà Seleccao mang đến xứ sở lục lăng là hết sức hứa hẹn. Mặc dù vậy, việc các mắt xích trong hệ thống của Fernando Santos chưa thể hoạt động ăn khớp với nhau đã phần nào khiến cho ĐT Bồ Đào Nha liên tục rơi vào trạng thái bế tắc. Từ mọi tuyến, đội bóng áo bã trầu đều bộc lộ rất nhiều vấn đề. Trước thềm cuộc chạm trán Croatia tại vòng 1/8, không còn lựa chọn nào khác, HLV Santos đã buộc phải yêu cầu các học trò chơi phòng ngự phản công. Ngoài ra, nhà cầm quân 61 tuổi cũng mạnh dạn thực hiện không ít quyết định thay đổi nhân sự mạo hiểm khi lần lượt thay thế những Ricardo Carvalho, Moutinho, Eliseu… bằng Jose Fonte, Adrien Silva hay Raphel Guerreiro, những cầu thủ tuy không nhiều kinh nghiệm chinh chiến quốc tế nhưng lại trẻ trung và giàu sức chiến đấu hơn.

Đặt trong một hệ thống đề cao tính chắc chắn lên hàng đầu, ngay cả siêu sao Cristiano Ronaldo cũng thường xuyên phải lùi về tham gia phòng ngự như một hậu vệ đích thực. Tuy nhiên, trong những thời điểm cần thiết, HLV Santos vẫn cho phép các học trò dâng lên để kết liễu đối thủ, thay vì chấp nhận theo đuổi một hệ thống cứng nhắc. Minh chứng rõ nét nhất cho điều này, chính là các trận thắng của đội bóng áo màu bã trầu trước Croatia và xứ Wales. Ở trận gặp Croatia, bất chấp việc bị đối phương dồn ép trong suốt phần lớn thời gian nhưng chỉ cần một khoảng khắc chớp thời cơ chuẩn xác, Quaresma đã đưa người Bồ lọt vào tứ kết. Tương tự, trước xứ Wales cách đây một ngày, mặc dù đã thi đấu chủ động hơn đôi chút nhưng Seleccao cũng chẳng hề vội vàng dâng cao đội hình, nhằm tránh khỏi chiếc bẫy phản công bên phía thầy trò HLV Chris Coleman. Để rồi, từ một tình huống cố định (phạt góc), Ronaldo đã là người mở khóa trận đấu, qua đó giúp đội bóng vùng Địa Trung Hải đến với trận chung kết tại sân Stade de France vào rạng sáng ngày 11/7 tới đây.    
 

Được biết, Bồ Đào Nha đã sử dụng tới 6 đội hình xuất phát khác nhau cho cả 6 trận đấu tại VCK EURO 2016 lần này. Bất chấp những khó khăn từng phải đón nhận ở vòng bảng nhưng người ta có cảm giác rằng Seleccao càng chơi càng hay, càng vào sâu càng bùng nổ và khó lường hơn bao giờ hết. Ở một giải đấu tuy ngắn ngày nhưng HLV Santos vẫn sẵn sàng trao cơ hội cho… 21 cầu thủ, trong đó có tới 18 người đã thi đấu trên 100 phút. Chính bởi vậy, chẳng ai có thể dự đoán trước đội bóng đến từ bán đảo Iberia sẽ bước ra sân với sơ đồ như thế nào, sẽ chơi ra sao bởi hầu hết các vị trí trong đội hình đều được xoay tua một cách hết sức linh hoạt. Tất nhiên, sự đa năng của những nhân tố mới nổi như Renato Sanches hay Joao Mario… cũng giúp cho ĐT Bồ Đào Nha dễ dàng hoán đổi từ sơ đồ chiến thuật 4-4-2 sang 4-3-3 hoặc 4-4-2 kim cương mỗi khi cần thiết. Kết quả là dưới bàn tay lão luyện của vị thuyền trưởng tài ba Fernando Santos, rõ ràng đội bóng áo màu bã trầu đang thực sự trở thành một ẩn số đầy cạm bẫy. Thời điểm hiện tại, ngay cả khi EURO sắp kết thúc thì người ta vẫn chưa thể nào hình dung nổi đâu mới là “bộ mặt thật” của Seleccao.

Nếu tìm hiểu kỹ lưỡng về cuộc đời của HLV Santos trong quá khứ, chắc chắn sẽ không nhiều người cảm thấy bất ngờ trước những quyết định có phần liều lĩnh và quái gở của nhà cầm quân gốc Lisbon. Trước đây, Santos từng là một hậu vệ chơi bóng chuyên nghiệp. Tuy nhiên, sự nghiệp của ông lại không gặp nhiều may mắn. Trưởng thành từ lò đào tạo trẻ đầy danh tiếng của Benfica nhưng sau đó, vị chiến lược gia người Bồ đã phải ngụp lặn qua những đội bóng không mấy tên tuổi như Estoril hay Maritimo. Đáng chú ý, trong giai đoạn còn khoác áo Estoril, thay vì tập trung cho trái bóng tròn, Santos đã quyết định theo học chuyên ngành kỹ sư điện tử viễn thông đến khi tốt nghiệp vào năm 1977. Bản thân ông sau này cũng thừa nhận rằng, chính công việc kỹ sư đã nuôi sống mình trong những năm tháng khó khăn chứ không phải đá bóng.
 

Bản tính ưa mạo hiểm chính là một phẩm chất vô cùng quan trọng giúp Fernando Santos có thể thay đổi cuộc đời. Năm 1979, thời điểm chia tay Estoril để chuyển sang khoác áo Maritimo, nhà cầm quân người Bồ Đào Nha đã quyết định mua một ngôi nhà mới ở Madeira (nơi có CLB Maritimo). Thế nhưng, điều đáng nói là khi ấy, Santos thậm chí vẫn còn đang phải trả nợ ngân hàng số tiền từng mua căn nhà cũ tại thành phố Lisbon. Sau này, khi đã trở thành một HLV, ông cũng chỉ cần vỏn vẹn 12 năm (từ 1998-2010) để “kinh qua” 6 CLB nổi tiếng nhất tại hai đất nước Bồ Đào Nha (Porto, Sporting, Benfica) và Hy Lạp (AEK Athens, Panathinaikos, PAOK), bất chấp những mối mâu thuẫn “truyền kiếp” kéo dài hàng thập kỷ giữa các đội bóng này. Ngoài ra, trong vòng 4 năm dẫn dắt ĐTQG Hy Lạp từ 2010-2014, sự dũng cảm của Fernando Santos cũng được tưởng thưởng xứng đáng bằng một suất tham dự VCK World Cup 2014 dành cho đội bóng đến từ đất nước của các vị thần. Thậm chí, Hy Lạp đã lọt vào vòng 1/8 và chỉ chịu dừng bước trước Costa Rica sau loạt sút luân lưu may rủi.

Đích thân Santos từng chia sẻ rằng: “Một HLV giỏi không bao giờ cần đến trái tim”. Có lẽ, khí chất cứng rắn và mạnh mẽ chính là yếu tố đã nhào nặn nên con người hiện tại của nhà cầm quân 61 tuổi. Không phải một chiến lược gia lịch lãm như Carlo Ancelotti, cũng chẳng phải một người đa tài đa nghệ như Pep Guardiola, so sánh với các HLV tại kỳ EURO mùa Hè năm nay, như Didier Deschamps, Joachim Loew, Antonio Conte hay Chris Coleman, dường như Fernando Santos lại càng khác biệt. Đằng sau sự thực dụng đến mức tàn nhẫn của ĐT Bồ Đào Nha, đang tồn tại hình ảnh của một người lãnh đạo “máu lạnh”, không bao giờ có khái niệm chấp nhận buông xuôi. Thay vì sự hoa mỹ giả tạo, thầy trò Santos sẵn sàng biến mình trở thành những kẻ không có trái tim chỉ để đạt được mục đích cuối cùng. Giờ đây, khi mà Seleccao đang đứng trước ngưỡng cửa trận chung kết EURO 2016, rõ ràng người Bồ cũng có thừa lý do để biết ơn Santos.

Đất nước Bồ Đào Nha dưới thời nhà độc tài Antonio de Oliveira Salazar từng phải sống trong chế độ phát xít kể từ năm 1933, còn được gọi là giai đoạn “Estado Novo” (Quốc gia mới). Mặc dù vậy, đến năm 1974, cuộc đảo chính thành công của các lực lượng quân sự cánh tả, mà dẫn đầu là Đại úy Salguiera da Maia đã mang đến cho người dân Bồ Đào Nha một lối thoát mới. Trên khắp các con đường thành phố Lisbon, thay vì chấp nhận lắng nghe âm thanh của những bản nhạc “ru ngủ” xã hội, người ta đã cầm theo những cành hoa cẩm chướng và tràn ra đường để ủng hộ lực lượng giải phóng. Thời điểm hiện tại, có cảm giác như ĐT Bồ Đào Nha dưới sự dẫn dắt của HLV Fernando Santos cũng đang trải qua một cuộc cách mạng tương tự.

Không bùng nổ và đẹp mắt giống như thế hệ vàng của những Figo, Rui Costa, Nuno Gomes… tại EURO 2000, nhưng tính khoa học mới chính là yếu tố đã đưa Seleccao lọt vào đến trận chung kết tại sân Stade de France mùa Hè năm nay. Trên thực tế, điều này cũng hoàn toàn dễ hiểu bởi HLV Santos từng là một kỹ sư điện tử viễn thông vô cùng tỉ mỉ trong quá khứ. Chính bởi vậy, bất chấp mọi lời chỉ trích về một phiên bản Bồ Đào Nha xấu xí, ảm đạm, không có lối chơi rõ ràng, nhưng vị chiến lược gia 61 tuổi cũng chẳng hề quan tâm. Đối với ông, thành công của đội bóng áo màu bã trầu mới là điều quan trọng nhất. Thay vì chấp nhận để những gì thuộc về quá khứ ám ảnh bản thân mình, Santos hiểu rằng ông mới là người quyết định tất cả.
 

Bên ngoài đường pitch, có thể chẳng mấy ai để ý đến vẻ mặt sắt đá của người đàn ông sinh năm 1954 này. Mặc dù vậy, các học trò chính là những người cảm thấy biết ơn Santos nhiều nhất. “Ông ấy xứng đáng nhận được sự tôn trọng của tôi mãi mãi. Fernando Santos là một trong số rất ít những HLV giúp cho tôi cảm thấy tự tin hơn vào bản thân”, Quaresma đã bộc bạch sau khi ghi bàn thắng quyết định giúp ĐT Bồ Đào Nha đánh bại Croatia tại vòng 1/8. Dưới triều đại của Santos, dường như chàng trai Di-gan 32 tuổi đã trở thành một bông hoa cẩm chướng, tuy xinh đẹp nhưng cũng sẵn sàng vứt bỏ đi tất cả sự nhiệt thành của trái tim để đạt được mục đích cuối cùng.